خدایا فانوس راهم باش

نام کتاب: ارمغان ملکوت
موضوع: سلسله مباحث موضوعی اخلاق قرآنی

مؤلف: حجت الاسلام و المسلمین امرالله اندرزیان

این کتاب که امسال در جشنواره کتاب سال استان در حوزه‌ی دین کتاب برگزیده معرفی شد؛ جلد اول از سلسله مباحث اخلاقیِ قرآنی است که در سال 1389 در جمع مدیران کل استان و مشاوران جوان به صورت سخنرانی ایراد گردید.

موضوعات مطرح شده در این کتاب:

*انسان در قرآن

*جایگاه قلب در قرآن

*نصیحت در قرآن

*یاد خدا (عوامل و آثار ، موانع و عواقب آن)

*چرا شکر کنیم؟

*خدا پرستان زبانی

*مثل اینها نباشید

* و . . .

شمه ای از کتاب:

مؤمنان راستین طبق آیه 111 توبه، در یک تجارت و معامله پرسود، جان و مالشان را به خداوند می‌فروشند و در عوض بهشت خریداری می‌کنند. اینها که در سایه‌ی این معامله به فوز عظیم نائل می‌شوند، ویژگی‌هایی دارند که اینگونه بیان می‌شود:

اول) توبه کارانند، جان و دلشان را با آب توبه لایروبی و شستشو می‌دهند.(التائِبون)

دوم) عبادت کننده‌اند، در سایه بندگی و عبادت خداوند خود را تربیت می‌کنند.(العابِدُون)

سوم) شکرگذارانند، شکر نعمت‌های مادی و معنوی را بجا می‌آورند.(الحامِدُون)

ویژگیهای شبکههای اجتماعی مجازی :
1ـ جهانی و فرامرزی بودن : از ویژگیهای منحصر به
فردی که فضای سایبر را از دیگر رسانهها ممتاز میسازد،
جهانی بودن آن است. هر فردی در دو نقطه از جهان
میتواند از طریق آن به آسانی به جدیدترین اطالعات
دست یابد. مرزهای جغرافیایی تاکنون نتوانسته از
گسترش روزافزون فضای سایبر جلوگیری کند. از این رو،
هر نوع فیلتر و مرزبندی در برابر آن بسیار دشوار مینماید.
2ـ دستیابی آسان به آخرین اطالعات : چنانچه بخواهید
به آخرین مقاله، کتاب و یا خبری که در زمینه تخصصی
در سطح جهان منتشر شده، دست یابید، سادهترین و
سریعترین راه استفاده از فضای سایبر است.
3ـ جذابیت و تنوع : رسانهها از فیلم، عکس، متن و یا هر
هنر دیگری برای جذاب کردن خویش استفاده میکنند
و این ابزارها در فضای سایبر قابل دستیابی است به ویژه
آنگاه که هیچ نظارت و فیلتری توان محدود کردنش را
نداشته باشد. از ویژگیهای منحصر به فردی که در تنوع و
جذابیت فضای سایبر تأثیر بسزایی دارد، مشتری محوری
محض است. در متون نوشتاری ارتباطی تنگاتنگ میان
خوانندگان و نویسندگان وجود دارد که خواننده به راحتی
میتواند نظر خود را با شخص نویسنده در میان بگذارد.
از سوی دیگر، امکان نظر سنجی و ارزیابی در این فضا
بسیار آسانتر و روزآمدتر است و این توانایی را به داده
پردازان، فروشندگان و عرضه کنندگان محصوالت
اینترنتی میدهد که از آخرین خواستههای مشتریان و
مخاطبان خود مطلع گردند.
4ـ آزادی اطالعات و ارتباطات : معنای واقعی آزادی
اطالعات در فضای سایبر محقق شده است. از این رو،
شما هر نوع اطالعاتی را که بخواهید اعم از فرهنگی،
سیاسی و اقتصادی، بدون محدودیتهای حاکم بر دیگر
رسانهها در فضای سایبر قابل دسترسی است. آزادی
ارتباطی نیز از ویژگیهای دیگر فضای مجازی است که
در دیگر وسایل ارتباطی تا این حد قابل دستیابی نیست.
خصوصیات و عملکرد شبکههای اجتماعی:
1ـ ارایه خدمات مانند چت، وبالگ نویسی، ایمیل،
پیامهای فوری، ویدئو، اشتراک گذاری فایل، اشتراک
گذاری عکس و غیره
2ـ ساخت یک پایگاه داده از کاربران که باعث میشود
تا کاربران دوستان خود را بیابند در عین حال اجتماعات
مختلفی هم شکل میگیرند.
3ـ آزاد و بدون هزینه هستند.
4ـ به اشتراک گذاری عالقهمندیها )دیدگاههای سیاسی
و یا فعالیتهای تجاری، مذهبی، ملیت و مبتنی بر هویت
و ….(
5ـ ترکیبسازیهای جدید برای گرفتن اطالعات و
ارتباطات از قبیل اتصال به تلفن همراه
6ـ اضافه کردن ویژگیهای جدید را براساس نظرات
کاربران دارند.
7ـ اجازه دادن به کاربران برای دسترسی و تنظیم قوانین
و حفظ حریم خصوصی
8ـ ایجاد جوامع و گروههای مختلف
9ـ فراهم کردن زمینهای برای مالقات با افراد غریبه یا
کسانی که به زمینههای مختلف مورد نظر افراد، نزدیک
هستند.
به طور خالصه، پیامدها و اثرات منفی شبکههای
اجتماعی مجازی بر فرد و خانواده عبارتند از:
1ـ شکلگیری و ترویج سریع شایعات و اخبار کذب
2ـ تبلیغات ضد دینی و القای شبهات در عقاید افراد
3ـ نقض حریم خصوصی افراد
4ـ انزوا و دور ماندن از محیطهای واقعی اجتماع
5ـ تأثیرات منفی رفتاری که فرد با عضویت در هر شبکه
اجتماعی درگیر نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی میشود
نظیر برخورد، تکیه کالم، اصطالحات مخصوص، رفتار،
تیپ شخصیتی و ظاهری و …
6ـ مصنوعی شدن ارتباطات و از بین رفتن روابط صحیح
اجتماعی
7ـ تضعیف نهاد خانواده و صله رحم
8ـ بیهویتی ، بحران هویت و اختالل شخصیت در بین
نوجوانان و جوانان
9ـ جرأت و جسارت ارتکاب جرم به خاطر ناشناخته بودن
در محیط سایبری
10ـ اعتیاد رفتاری به اینترنت، چت و شبکههای اجتماعی
که نتیجه آن افسردگی، اضطراب، بیخوابی، کاهش
روابط اجتماعی با اطرافیان، انزوا، مختل شدن فعالیتهای
روزمره، رها کردن شغل )بیکاری( و … است.
11ـ فریب و بهره کشی جنسی
12ـ تلف شدن وقت جوانان و فاصله گرفتن آنها از
واقعیت
13ـ سوء استفاده از پروفایلها و سایتهای دوست یابی
14ـ آسیبهای سوء استفاده از اطالعات داخل رایانههای
خصوصی مردم
15ـ دوستیهای بدون مرز و ضابطه
16ـ قرار دادن فایلهای مبتذل در دسترس عموم
کاربران
17ـ انتقال هنجارها و نرمهای ارزشی و اخالقی غربی
18ـ وابستگی شدید روانی و فکری به اینترنت و
شبکههای اجتماعی
19ـ آسیبهای جسمانی از قبیل فشارهای عصبی،
چاقی، انزوا، چشم درد و …
20ـ گسست فکری و عاطفی: با ورود اینترنت و
شبکههای اجتماعی به درون خانوادهها بین والدین و
فرزندان جدایی فکری، عاطفی و فیزیکی رخ میدهد
و پیشرفت خیره کننده فناوری تأثیرات محسوس و
نامحسوس زیادی را بر زندگی خانوادهها به ویژه دختران
و بانوان گذاشته است.
21ـ تهدید بنیانهای خانواده و نارضایتیهای خانوادگی
ّد جوانان، طالق، فرار از
مانند افزایش سن ازدواج، تجر
منزل، فحشا، سردی روابط زن و شوهر و سایر مسایل و
مشکالت خانوادگی …

تأثیر فضاي مجازي بر تحولات ارتباطات سیاسی

اکبر نصراللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزي
فرزانه شریفی، دانشجوي دکتري علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
sharifi.media@gmail.com مکاتبات عهدهدار
محمدرضا حقیقی، دانشجوي دکتري علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

چکیده
در دنیاي امروز که از آن به عصر ارتباطات و اطلاعات یاد میشود، هیچ حوزهاي بدون بهرهبرداري ازپتانسیل وسایل ارتباط جمعی و
همسو شدن با تحولات آن، نمیتواند راه پویایی وتوسعه در اقتصاد پررقابت جهانی و حتی محلی را بپیماید و ارتباطات سیاسی نیز از
این قاعده مستثنی نیست. تحولات عظیم در حوزه فناوريهاي نوین ارتباطی و صنایع اطلاعاتی، پیامدهاي سیاسی خاصی را درپی
داشته و دارد. تکنولوژيهاي نوین ارتباطی با بسط و گسترش بزرگراههاي اطلاعاتی و استفاده از امکانات ماهوارهاي و کامپیوتري در
جهان، اثرات قابل توجهی بر رفتارهاي کنشگران سیاسی گذاشته که این اثرات را میتوان در بخشهاي اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی
و بسیاري دیگر مورد بررسی قرار داد. فضاي مجازي از آنجا که حاصل و مولود تکنولوژي شبکه جهانی اینترنت است، بهخوديخود
از ویژگیهاي جذاب و مهمی برخورداراست که از مهمترین آنها میتوان به تحولاتی که بر عرصه سیاست و ارتباطات میان دولتها
و ملتها گذاشته است، اشاره کرد. در این پژوهش سعی داریم به بررسی تاثیر و نقش فضاي مجازي بهعنوان یک بستر بالفعل براي
شکلگیري و شکلدهی ارتباطات سیاسی بپردازیم.

واژگان کلیدي
فضاي مجازي، شبکههاي اجتماعی، ارتباطات، ارتباطات سیاسی.

تاریخ دریافت مقاله: شهریور93 تاریخ پذیرش نهایی: آبان 9

مقدمه

پیدایش اینترنت در جهان موجب بروز نسل جدیدي از
وسایل ارتباط جمعی در جهان شد که موسوم به عصر
ارتباطات الکترونیک و پیدایش «دهکده جهانی» شد.
گسترش سریع وسایل نوین ارتباط جمعی و افزایش کاربران
آن در سطح جهان همراه با تحولات بنیادین در سطح جهان
بوده است. قدرت ارتباطات فراملی مناسبات قدرت در جهان
تحتالشعاع خود قرار داد، بهگونهاي که ارزشهاي فرهنگی،
اجتماعی، سیاسی و اقتصادي را دگرگون ساخت. امروزه در
عصري زندگی میکنیم که دگرگونیهاي عظیمی در دنیا
بهوقوع پیوسته و یا در حال وقوع است. فناوريهاي فرانوین
ارتباطی در دنیاي امروز باعث بروز تحولات پیچیدهاي در
روابط و مناسبات سیاسی شده است و سبب ایجاد شکل
جدیدي از الگوهاي ارتباطی شده و به مقوله ارتباطات
بینالمللی نیز مفهوم جدیدي بخشیده است. در این بین
اینترنت نیز بهعنوان یکی از مظاهر بارز فناوريهاي ارتباطی
تأثیر بسیار مهمی بر ساختارهاي سیاسی جوامع امروزي داشته
است.
اینترنت براي جهانیشدن مفاهیم جدیدي را تعریف میکند و
باعث طرز تلقی و نگرش جدیدي به سیاست، تأثیرات
فراوانی بر حوزههاي عمومی و اجتماعی دارد. بحث دهکده
جهانی که براي نخستین بار توسط مارشال مک لوهان مطرح
گردید به خوبی بر نقش فنآوريهاي جدید در پیچیده
کردن ابعاد و معیارهاي زندگی و فشردگی زمان و مکان
تأکید دارد.
جهانیشدن تجربه متفاوتی از زمان و مکان است و باعث
تحلیل رفتن فضا و مکان و تبدیل جهان به حوزهاي نسبتاً
واحد خواهد شد؛ این فرآیند نظم و ساختار سنتی زمان و
مکان را درهم میریزد در نتیجه عملاً امکان کنش و برقراري
ارتباط در سطحی فراتراز یک مکان مشخص فراهم میگردد
و در یک فرایند پیچیده حتی هویت را که وجه ممیزه انسان
است نیزبا چالش روبهرومیکند.(وبستر، 1380 (
به اعتقاد کاستلز جایگاه اینترنت بهعنوان زیرساخت اساسی
جامعه اطلاعاتی بسیار مهم است چراکه اینترنت به تقویت
همه جانبه جامعه اطلاعاتی کمک فراوانی میکند. ازنظر
کاستلز اینترنت باعث تمرکززدایی، تنوع بیشمار مطالبمجازي بودن، کاهش اهمیت زمان و مکان و… میشود و
سبب شکلگیري هویت جدیدي میگردد. (کستلز،1380(
اینترنت و کاربرد آن تأثیر مستقیمی بر روابط و مناسبات
سیاسی دارد و میتواند از راه برقراري و افزایش ارتباطات دو
سویه، بهنوعی باعث ایجاد تعاملات سیاسی اثر بخش گرددو
اسباب افزایش تعهد بینالمللی، اعتماد و مشارکت بین
دولتها را فراهم سازد و باعث ایجاد جامعهاي مبتنی بر شبکه
گردد به جاي این که صرفاً بر گروه مبتنی باشد.
(کستلز،1380 (اینترنت زمینه را براي شکلگیري و پیدایش
انواع اجتماعات مجازي و به پیروي از آن پیدایش هویتهاي
گوناگون، حول محورهاي گوناگون را فراهم میسازد. رسانه
مزبور بر فرآیند رشد و پیشرفت عقلانیت و تحولات جامعه
مدرن تأثیر گذاشته و باعث کاهش محدودیت زمان و مکان
و گسترش محدوده و بستر عملکرد پیام میگردد. (پنابادي،
(1375
رسانههاي ارتباطی ضمن افزایش انعطافپذیري افراد، سطح
قابلیت انطباق آنها را با موقعیتهاي جدید افزایش میدهد و
باعث کاهش پایبندي افراد به سنتهاي معارض با جامعه
مدرن و گرایش جامعه از کنش عرفی به کنش خردگرایانه
میشود و اسباب بسط و گسترش دموکراسی، حوزه عمومی
و جامعهمدنی را فراهم میسازد. (مک کوئیل، 1382 (
در این مقاله سعی داریم به بررسی نقش و تاثیر فناوريهاي
نوین ارتباطی بهخصوص اینترنت بر ارتباطات سیاسی کشورها
بپردازیم. در این بین نقش فضاي مجازي و شبکههاي
اجتماعی آن بهطور ویژه مورد بحث و بررسی قرار خواهد
گرفت.