فضای محازی برتحولات ارتباطات سیاسی
تأثیر فضاي مجازي بر تحولات ارتباطات سیاسی
اکبر نصراللهی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزي
فرزانه شریفی، دانشجوي دکتري علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
sharifi.media@gmail.com مکاتبات عهدهدار
محمدرضا حقیقی، دانشجوي دکتري علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
چکیده
در دنیاي امروز که از آن به عصر ارتباطات و اطلاعات یاد میشود، هیچ حوزهاي بدون بهرهبرداري ازپتانسیل وسایل ارتباط جمعی و
همسو شدن با تحولات آن، نمیتواند راه پویایی وتوسعه در اقتصاد پررقابت جهانی و حتی محلی را بپیماید و ارتباطات سیاسی نیز از
این قاعده مستثنی نیست. تحولات عظیم در حوزه فناوريهاي نوین ارتباطی و صنایع اطلاعاتی، پیامدهاي سیاسی خاصی را درپی
داشته و دارد. تکنولوژيهاي نوین ارتباطی با بسط و گسترش بزرگراههاي اطلاعاتی و استفاده از امکانات ماهوارهاي و کامپیوتري در
جهان، اثرات قابل توجهی بر رفتارهاي کنشگران سیاسی گذاشته که این اثرات را میتوان در بخشهاي اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی
و بسیاري دیگر مورد بررسی قرار داد. فضاي مجازي از آنجا که حاصل و مولود تکنولوژي شبکه جهانی اینترنت است، بهخوديخود
از ویژگیهاي جذاب و مهمی برخورداراست که از مهمترین آنها میتوان به تحولاتی که بر عرصه سیاست و ارتباطات میان دولتها
و ملتها گذاشته است، اشاره کرد. در این پژوهش سعی داریم به بررسی تاثیر و نقش فضاي مجازي بهعنوان یک بستر بالفعل براي
شکلگیري و شکلدهی ارتباطات سیاسی بپردازیم.
واژگان کلیدي
فضاي مجازي، شبکههاي اجتماعی، ارتباطات، ارتباطات سیاسی.
تاریخ دریافت مقاله: شهریور93 تاریخ پذیرش نهایی: آبان 9
مقدمه
پیدایش اینترنت در جهان موجب بروز نسل جدیدي از
وسایل ارتباط جمعی در جهان شد که موسوم به عصر
ارتباطات الکترونیک و پیدایش «دهکده جهانی» شد.
گسترش سریع وسایل نوین ارتباط جمعی و افزایش کاربران
آن در سطح جهان همراه با تحولات بنیادین در سطح جهان
بوده است. قدرت ارتباطات فراملی مناسبات قدرت در جهان
تحتالشعاع خود قرار داد، بهگونهاي که ارزشهاي فرهنگی،
اجتماعی، سیاسی و اقتصادي را دگرگون ساخت. امروزه در
عصري زندگی میکنیم که دگرگونیهاي عظیمی در دنیا
بهوقوع پیوسته و یا در حال وقوع است. فناوريهاي فرانوین
ارتباطی در دنیاي امروز باعث بروز تحولات پیچیدهاي در
روابط و مناسبات سیاسی شده است و سبب ایجاد شکل
جدیدي از الگوهاي ارتباطی شده و به مقوله ارتباطات
بینالمللی نیز مفهوم جدیدي بخشیده است. در این بین
اینترنت نیز بهعنوان یکی از مظاهر بارز فناوريهاي ارتباطی
تأثیر بسیار مهمی بر ساختارهاي سیاسی جوامع امروزي داشته
است.
اینترنت براي جهانیشدن مفاهیم جدیدي را تعریف میکند و
باعث طرز تلقی و نگرش جدیدي به سیاست، تأثیرات
فراوانی بر حوزههاي عمومی و اجتماعی دارد. بحث دهکده
جهانی که براي نخستین بار توسط مارشال مک لوهان مطرح
گردید به خوبی بر نقش فنآوريهاي جدید در پیچیده
کردن ابعاد و معیارهاي زندگی و فشردگی زمان و مکان
تأکید دارد.
جهانیشدن تجربه متفاوتی از زمان و مکان است و باعث
تحلیل رفتن فضا و مکان و تبدیل جهان به حوزهاي نسبتاً
واحد خواهد شد؛ این فرآیند نظم و ساختار سنتی زمان و
مکان را درهم میریزد در نتیجه عملاً امکان کنش و برقراري
ارتباط در سطحی فراتراز یک مکان مشخص فراهم میگردد
و در یک فرایند پیچیده حتی هویت را که وجه ممیزه انسان
است نیزبا چالش روبهرومیکند.(وبستر، 1380 (
به اعتقاد کاستلز جایگاه اینترنت بهعنوان زیرساخت اساسی
جامعه اطلاعاتی بسیار مهم است چراکه اینترنت به تقویت
همه جانبه جامعه اطلاعاتی کمک فراوانی میکند. ازنظر
کاستلز اینترنت باعث تمرکززدایی، تنوع بیشمار مطالبمجازي بودن، کاهش اهمیت زمان و مکان و… میشود و
سبب شکلگیري هویت جدیدي میگردد. (کستلز،1380(
اینترنت و کاربرد آن تأثیر مستقیمی بر روابط و مناسبات
سیاسی دارد و میتواند از راه برقراري و افزایش ارتباطات دو
سویه، بهنوعی باعث ایجاد تعاملات سیاسی اثر بخش گرددو
اسباب افزایش تعهد بینالمللی، اعتماد و مشارکت بین
دولتها را فراهم سازد و باعث ایجاد جامعهاي مبتنی بر شبکه
گردد به جاي این که صرفاً بر گروه مبتنی باشد.
(کستلز،1380 (اینترنت زمینه را براي شکلگیري و پیدایش
انواع اجتماعات مجازي و به پیروي از آن پیدایش هویتهاي
گوناگون، حول محورهاي گوناگون را فراهم میسازد. رسانه
مزبور بر فرآیند رشد و پیشرفت عقلانیت و تحولات جامعه
مدرن تأثیر گذاشته و باعث کاهش محدودیت زمان و مکان
و گسترش محدوده و بستر عملکرد پیام میگردد. (پنابادي،
(1375
رسانههاي ارتباطی ضمن افزایش انعطافپذیري افراد، سطح
قابلیت انطباق آنها را با موقعیتهاي جدید افزایش میدهد و
باعث کاهش پایبندي افراد به سنتهاي معارض با جامعه
مدرن و گرایش جامعه از کنش عرفی به کنش خردگرایانه
میشود و اسباب بسط و گسترش دموکراسی، حوزه عمومی
و جامعهمدنی را فراهم میسازد. (مک کوئیل، 1382 (
در این مقاله سعی داریم به بررسی نقش و تاثیر فناوريهاي
نوین ارتباطی بهخصوص اینترنت بر ارتباطات سیاسی کشورها
بپردازیم. در این بین نقش فضاي مجازي و شبکههاي
اجتماعی آن بهطور ویژه مورد بحث و بررسی قرار خواهد
گرفت.
